نوروز یکی از کهن ترین رویدادهای فرهنگی جان به در برده از کوران حوادث تاریخ است که به عنوان حلقه اتصال ما، ساکنان اقلیم فرهنگی ایران را به هم وصل می کند. نوروز مبدا تقویم ایرانیان است، سالی که براساس یک دور گردش زمین به دور خورشید تعریف می شود.

 عید نوروز یا اعتدال بهاری دقیقاً مصادف است با زمانی که زمین یک دور کامل را به دور خورشید گردش کرده و در ادامه، سیکل جدیدی را شروع خواهد کرد.

جشن نوروز یکی از جشن های مهم ایرانیان است و می توان به نوعی برگزاری این جشن را نشانه نبوغ ایرانیان در امر ستاره شناسی و گاهشماری دانست چرا که ایرانیان با اطلاع کامل از تغییرات به وجود آمده در مسیر حرکت خورشید در آسمان و تاثیر این مسئله در زندگی روزمره و همچنین تغییر آب و هوا، دست به بر پایی جشن هایی می زدند تا پشت سرگذاشتن زمستان را به شادی بگذرانند و به فراخور اعتقادات خود، اعمالی را در این زمان ها به جای می آوردند .

لحظه‌ی تحویل سال، لحظه‌ای است که در تقویم ایرانی آن را نقطه‌ی گذر به سال جدید می‌دانیم. جالب است که بر خلاف سال نوی بسیاری از کشورها و فرهنگ‌ها، شروع سال نوی ایرانی ریشه‌ ای کاملا علمی دارد. ما درست زمانی را جشن می‌گیریم که یک پدیده‌ی جالب نجومی رخ می‌دهد. پدیده‌ای به نام رسیدن به نقطه‌ی اعتدال بهاری، زمانی که زمستان تمام می‌شود و فصل رویش دوباره‌ی زمین فرا می‌رسد. ولی اعتدال بهاری چیست و سال چگونه تحویل می‌شود؟ برای فهمیدن آن با ما همراه باشید.

انسان‌ها از گذشته‌های خیلی دور، حرکت خورشید در گنبد آسمان را دنبال می‌کردند. آن‌ها به دقت تغییر طول روز و شب را زیر نظر داشتند. زندگی و کشاورزی آن‌ها وابستگی زیادی به همین زمان‌سنجی داشت. مردمان قدیم می‌دیدند که در روزهای مختلف سال، مدت زمان حضور خورشید در آسمان متفاوت است. انسان‌ها متوجه شده بودند زمان‌هایی که هوا گرم‌تر است، خورشید حضور بیشتری در آسمان دارد و زمان‌هایی که هوا سردتر است، مدت زمان حضور خورشید در آسمان کمتر است. به نوعی آن‌ها شاهد بودند که در ایام مختلف، خورشید قوس‌های بزرگتر یا کوچکتری را در آسمان می‌پیماید.

انسان‌ها توانسته بودند آن دو روزی که خورشید کمترین و بیشترین حضور در آسمان دارد را ثبت کنند. آن دو روز به ترتیب روزهای اول زمستان و تابستان (انقلابین) هستند. در سال، دو روز هم وجود داشت که زمان حضور خورشید در آسمان برابر با زمان نبودش بود. یعنی زمانی که طول شب و روز تقریبا برابر است. این دو، روزهای اول بهار و پاییز (اعتدالین) هستند. شروع بهار مصادف با پایان برف و یخبندان زمستان بود و مردمان قدیم (و البته جدید) می‌توانستند کار و بار کشاورزی خود را دوباره شروع کنند. به همین مناسبت در بسیاری از تمدن‌ها و فرهنگ‌ها، روز اول بهار را جشن می‌گرفتند.

انسان‌ها از هزاران سال پیش متوجه شده بودند که خورشید در ایام مختلف سال قوس‌های بلندتر و کوتاه‌تری را در آسمان می‌پیماید. در این عکس، رد بالایی خورشید مربوط به روز اول تابستان، رد پایینی مربوط به روز اول زمستان و رد وسطی مربوط به روز اول بهار یا پاییز است.

البته انسان‌های هزاران سال پیش، از اتفاقی که واقعا در فضا رخ می‌داد خبر نداشتند، ولی بعدها با پیشرفت نجوم و پیدایش مدل کیهان‌شناسی زمین مرکزی، توانستند خیلی دقیق محاسبات مربوط به حرکت خورشید را انجام دهند. آن‌ها لحظه‌ی دقیقی که از نظر نجومی بهار آغاز می‌شود را «اعتدال بهاری»، لحظه‌ی دقیقی که از نظر نجومی تابستان آغاز می‌شود را «انقلاب تابستانی»، لحظه‌ی دقیقی که از نظر نجومی پاییز آغاز می‌شود را «اعتدال پاییزی» و لحظه‌ی دقیقی که از نظر نجومی زمستان آغاز می‌شود را «انقلاب زمستانی» نامیدند.

مثلا اگر از دید زمین مرکزی منجمان قدیم بخواهیم نگاه کنیم، اعتدال بهاری درست زمانی رخ می‌دهد که خورشید استوای سماوی را در حرکت از سمت جنوب به شمال آن، قطع می‌کند. استوای سماوی دایره‌ی فرضی بزرگی بر کره‌ی آسمان و در راستای استوای زمین است که آسمان را به دو نیمکره‌ی شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. در ضمن انقلاب زمستانی زمانی است که ما شب یلدا را جشن می‌گیریم.

اکنون به‌خوبی مي‌دانیم که زمین و دیگر سیاره‌ها به دور خورشید می‌چرخند. همه‌ی سیارات منظومه‌ی شمسی تقریبا در یک صفحه به دور خورشید گردش می‌کنند (دایره البروج). زمین به جز مدار خورشید، حول یک محور فرضی که از قطبینش رد می‌شود هم می‌چرخد. این محور فرضی نسبت به صفحه‌ی منظومه‌ی شمسی که به آن صفحه‌ی دایره‌البروج می‌گویند، ۲۳٫۵ درجه انحراف دارد. مثل این است که یک سیب بردارید و به صورت عمودی یک مداد در آن فرو کنید تا مداد از دو قسمت بالا و پایین سیب، یعنی جایی که ساقه‌ی آن بیرون زده و البته قسمت انتهایی سیب خارج شود. سپس آن را ۲۳٫۵ درجه نسبت به زاویه‌ی عمود کج و شروع به چرخاندن مداد کنید. محور چرخش زمین به دور خودش ۲۳٫۵ درجه نسبت به خط عمود وارد بر صفحه‌ی دایره‌البروج انحراف دارد.

امتداد محور زمین یا همان کجی مداد، همیشه به یک سمت فضا است (اکنون تقریبا به سمت ستاره‌ی قطبی است) و با چرخش در مدار خورشید، جهت آن تغییر نمی‌کند. کج بودن 23.5 درجه ای محور زمین، امتداد همیشگی این محور به یک سو و البته گردش زمین به دور خورشید، باعث به‌وجود آمدن فصل‌ها می‌شود. یعنی در زمانی از سال، نور خورشید با زاویه‌ی مستقیم به نیمکره‌ی شمالی و زاویه‌ی مایل به نیمکره‌ی جنوبی می‌تابد. این دقیقا زمانیست که در نیمکره‌ی شمالی تابستان و در نیمکره‌ی جنوبی زمستان است. مثلا در لحظه‌ی انقلاب تابستانی، نور خورشید با زاویه‌ی ۹۰ درجه به عرض جغرافیایی ۲۳٫۵ درجه‌ی شمالی می‌تابد. بالعکس این هم رخ می‌دهد. زمانی که نور خورشید مستقیم به نیمکره‌ی جنوبی و مایل به نیمکره‌ی شمالی می‌خورد، تابستان نیمکره‌ی جنوبی و زمستان نیمکره‌ی شمالی است. ولی حالت‌های میانه‌ای هم وجود دارد. در این حالت‌های میانی، نور خورشید با زاویه‌ی یکسان به نیمکره‌ی جنوبی و شمالی می‌خورد. در این موقع، نیمکره‌ی شمالی یا جنوبی در فصل بهار یا پاییز قرار دارند.

در اعتدال ماه مارس (اعتدال بهاری نیمکره‌ي شمالی و اعتدال پاییزی نیمکره‌ی جنوبی)، خورشید با زاویه‌ی ۹۰ درجه به استوای زمین می‌تابد و تابش آن به عرض‌های جغرافیایی بالاتر و پایین‌تر، مایل است. در لاتین به اعتدال، Equinox گفته می‌شود که به معنی Equal Nights یا شب‌های مساوی است.

در اعتدالین نور خورشید به طور مساوی به نیمکره‌های شمالی و جنوبی زمین می تابد.

اعتدال بهاری نیمکره‌ی شمالی، نشانگر شروع بهار در نیمکره‌ی شمالی و شروع پاییز در نیمکره‌ی جنوبی است. در این زمان زاویه‌ی هر دو نیمکره نسبت به خورشید برابر است و بنابراین به صورت یکسان نور خورشید را دریافت می‌کنند. دقیقا زمانی که ما در نیمکره‌ی شمالی آن را اعتدال بهاری می‌دانیم. زمانی که دیگر از سرمای زمستان خلاص می‌شویم و هوا گرم و مطبوع می‌شود. البته نه به آن گرمی که در انقلاب تابستانی و روزها و هفته‌های بعد از آن تجربه می‌کنیم. می‌توان گفت که این لحظه، بهترین زمان برای انتخاب به‌عنوان مبدأ تقویم سالیانه است. زمانی که زمین از خواب زمستانی بیدار می‌شود و طبیعت شروع به فعالیت دوباره می‌کند.

ویدیوی زیر که درباره‌ی اعتدالین و انقلابین زمین توضیح می‌دهد را حتما ببینید یا دانلود کنید.

برای دیدن ویدئو باید به اینترنت متصل باشید